Deforestacja – globalny problem środowiska przyrodniczego

Robert Machowski, Mariusz Rzętała

Wylesianie (deforestacja) to sukcesywne zmniejszanie powierzchni zajmowanej przez lasy zwłaszcza w konsekwencji działalności człowieka. Współczesne tempo i rozmiary deforestacji są jednym z ważniejszych problemów ochrony środowiska na Ziemi.

 Wylesianie to niekorzystne zjawisko przyrodnicze, bardziej znane i powszechnie utożsamiane na świecie z terminem deforestacja. Proces ten polega na stałym ubytku terenów, które porastają różnego rodzaju formacje leśne lub występują zadrzewienia. Negatywną rolę przypisuje się głównie działalności człowieka, który wycinając lasy pozyskuje tereny zwłaszcza dla szeroko pojętego rolnictwa (np. grunty orne, łąki, pastwiska). W mniejszym stopniu także z przeznaczeniem dla osadnictwa, górnictwa czy szlaków komunikacyjnych (…)

Tereny leśne współcześnie traktowane są jako obszary wielofunkcyjne. Przypisuje im się zarówno znaczenie przyrodnicze, gospodarcze, jak i społeczne. Najczęściej spośród wielu funkcji przyrodniczych wymienia się te, które kształtują warunki klimatyczne poprzez:

• pobieranie na drodze fotosyntezy wolnego dwutlenku węgla z atmosfery, co wpływa na ograniczenie negatywnych skutków nasilenia efektu cieplarnianego (adsorbowanie i magazynowanie węgla);
• produkcję tlenu w procesie fotosyntezy i uzupełnianie jego zasobów w atmosferze;
• kumulację zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (…)

Negatywne przejawy zachodzących procesów najczęściej są widoczne w postaci: mechanicznej i chemicznej erozji gleb, zmian stosunków wodnych, zmian klimatycznych oraz wzrostu poziomu zanieczyszczeń w atmosferze. W wielu regionach świata zanik lasów jest pierwszym impulsem, który powoduje rozwój pustynnienia gruntów (…)

Powierzchnia terenów zalesionych na kuli ziemskiej podlega nieustannym przemianom. Modyfikacja areału lasów związana jest zarówno z oddziaływaniem czynników przyrodniczych (np. naturalne pożary, sukcesja roślinna), jak również działalnością człowieka (np. wycinka, celowe nasadzenia) (…)

Deforestacja w niektórych państwach na świecie już wiele lat temu osiągnęła alarmujący poziom. W odniesieniu do pierwotnej powierzchni lasów obserwuje się tam ich ubytek rzędu nie kilku, czy kilkunastu, ale nawet na poziomie kilkudziesięciu procent. W skali Ziemi jest to ubytek wynoszący ok. 15% (z ok. 48% do 33%) (…)

Wylesianie na kuli ziemskiej przebiega bardzo niejednorodnie pod względem czasowym i terytorialnym. Ze względu na bardzo dużą dynamikę zmian tego procesu tempo współczesnej deforestacji najlepiej oceniać na podstawie sumarycznego, globalnego ubytku powierzchni lasów. Publikowane dane w formie raportów przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) pozwalają na ocenę zmian powierzchni leśnej w poszczególnych państwach świata i obszarach kuli ziemskiej. Na ich podstawie można stwierdzić, że w latach 2010-2020 w skali globalnej ubytek powierzchni leśnej przeciętnie wynosił 47,4 tys. km², tj. 130 km² dziennie, 9 ha na minutę, 1503 m² na sekundę.

W latach 2000-2010 sumaryczne zmiany powierzchni leśnej były nieco większe (ok. 51,7 tys. km² na rok), natomiast w latach 1990-2000 sięgały 78,4 tys. km² na rok. Biorąc pod uwagę wyłącznie wycinanie lasów (tzn. nie uwzględniając efektów regeneracji powierzchni leśnej), wycinanie lasów prowadzono w tempie 158 tys. km² rocznie w latach 1990-2000, 151 tys. km² rocznie w latach 2000-2010, 118 tys. km² rocznie w latach 2010-2015 i 102 tys. km² rocznie w latach 2015-2020. We wspomnianym trzydziestoleciu zauważalna jest więc tendencja spadkowa odnośnie zaniku pokrywy leśnej.

Deforestacja w ponad 90% dotyczy strefy tropikalnej, gdzie występują wilgotne lasy równikowe oraz lasy monsunowe i suche lasy podrównikowe. Cechą tych terenów jest powstawanie charakterystycznej mozaiki lasów i pól. Niestety w przypadku bardziej intensywnej deforestacji pojawiają się swego rodzaju „wyspy” lasu otoczone „morzem” wylesionych terenów.

Należy wspomnieć, że na świecie są również kraje, w których obserwuje się wzrost terenów zalesionych (np. Chiny, Stany Zjednoczone, Hiszpania). Przy czym trzeba mieć świadomość, że nie oznacza to jednoczesnego zaniechania wycinania lasów w tych państwach. Natomiast może to wskazywać na wprowadzanie w życie odpowiedzialnej polityki w zakresie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej (…)

Więcej przeczytacie w artykule Roberta Machowskiego, Mariusza Rzętały  „Deforestacja – globalny problem środowiska przyrodniczego” w najnowszym wydaniu (4/2022) „Geografii w Szkole”